تاریخچه سازدهنی

سازدهنی:

هارمونیکا (Harmonica) یا سازدهنی (Mouth Organ) جزو سازهای بادی است و در خانواده سازهای زبانه آزاد (Free Reed Instruments) قرار می گیرد. تولید صوت در این نوع سازها نتیجه ارتعاش یک زبانه (Reed) از جنس فلز است که تنها یک سرآن به بدنه ساز متصل شده و انتهای دیگرش می تواند آزادانه حرکت کند. به ارتعاش درآمدن این زبانه‌ها در اثر عبورجریان هوا موجب تولید صدای ساز می شود.
از سایر سازهای این خانواده می توان ملودیکا (Melodica) ، کنسرتینا (Concertina) و آکاردئون (Accordion) را نام برد. شاید برخی مواقع متوجه شباهت موجود بین صدای سازدهنی و آکاردئون شده باشید. این شباهت در جنس صدا ، در واقع به خاطر شباهت در ساختمان این سازها و نحوه تولید صوت در آنها است.

در دنیای بلوز، پاپ، جـاز و راک، صدای سازدهنی‌ ها به گوش مـی ‌رسند. سازی کوچک که انواع صداها از آن به گوش می رسد. آنچه که به وسیله لیتل والتـر(Little Walter)، جونیور ولز (Junior Wells)، هاولین ولف (Howlin’ Wolf)، جیمز کاتن (James Cotton) یا میک جگر (Mick Jagger) نواخته می‌شود همگی ساز دهنی یا هارمونیکا هستند، اما هر یک صدایی منحصر به خود دارند.

هارمونیکا که نوای آن سالهاست روح و قلب جهانیان را تسخیر کرده، سازی ساده و بی‌ تکلّف است. از موسیقی کلاسیک گرفته تا کانتری گاوچران‌ها، از آهنـگهـای احساسی دور آتش کمـپ گرفته تا هیجان راک اند رول (Rock and Roll)، تا غصّه‌های یک بلوزنواز تنها در نیمه شب، همه و همه با یک ساز ساده قابل اجرا هستند و کوچک و قابل حمل بودن و راحتی نوازندگی، آن را به یکی از پر طرفدارترین سازها تبدیل کرده است.

اوتیس اسپن (Otis Span) پیانیست مادی واترز (Muddy Waters) که یکی از بزرگترین و تاثیر گذار ترین آهنگسازهای سبک بلوز است می گوید: 'هارمونیکا مادر گروه موسیقی بلوز است'.

با انتخاب هارمونیکا برای یادگیری و نواختن‌،‌ شما به مسیری طولانی از نوازندگانی که قلبشان را از میان یک قطعه کوچک حلبی به تراوش در می‌آورند، می‏پیوندید.
از نظر تاریخی، چینی‌ های باستان نوعی سازدهنی با زبانه‌ های چوبی داشته‌ اند و موتسارت قطعه‏ ای برای سازدهنی شیشه‏ای (یک ساز کاملاً متفاوت متشکل از یک سری قطعه شیشه‌های کوک شده) نوشت.

---

تاریخچه سازدهنی:

چیـن اولین کشوری است که می توان آن را مبـدع سازدهنی دانست در 3000 سال قبل از میلاد در چین زمان حکومت امپراطوری نین کاوا سازی با زبانه های چوبی وجود داشت که از نظر ساختمان و نوع صدا دهی بسیارشبیه به سازدهنی امروزی بود.
اما ریشـه سازدهـنی های امروز را بایـد در اروپا و خصوصـأ در آلمان جستجو کرد . در قرن 17 میـلادی برای کوک کردن صـدا ارگ کلیسـا از وسیله ای استـفاده می شد با تیغه های فـلزی کــه با دمیدن درسوراخـهای آن فرکانس ثابتی تولید می شد. این وسیـله مشـابه دیاپازون و بسیار بزرگ تر از سازدهنی های امروزی بود. در حقیقت پدرآکاردئون ، ملودیکا و سازدهنی محسوب می شود .

هارمونیکا( سازدهنی)در سال 1818 توسط کریستین فردریک بوشمان 16 ساله اختراع و درسال1821 به عنوان سازدر برلین به ثبت رسید.
ساز اختراعی بوشمان بوسیله دمیـدن در تیغـه های فـولادی به صدادرمی آمد وشامل یکسری زبانه از جنس فولادی بود که به طور افقی چیده شده بودنـد و فقط نتـهـا با فوت کردن به صـدا در می آمدنـد . نتـها در سـاز ابداعـی بوشـمـان به صـورت کروماتیک و پشت سر هم قرار داشتند .
او درنامه ای به برادرش ساز ابداعی خودراچنین توصیف نمود : ابزاری اختراع کرده که بسیار جالب است. حدود دوازده سانت طول دارد و بیست ویک نت را تولید می کند، تمامی حالات دینامیک واحساسی را اجرا می کند وقادربه نگهداشتن ارزش زمانی نتهابه هرمیزان دلخواه می باشد . بوشمان با سـفرهای زیـاد قابـلیت های منـحصر به فرد هـارمونیکـا به مردم اروپا نشـان داد.
در سال هزار و هشتصد و بیست وشش میلادی شخصی بنام ژوزف ریختر اختراع بوشمان را با اضافه کردن ردیف دوم زبانه بالای اولین ردیف ولی در جهت مخالف آن کامل نمود با ابداع ریختر تیغه های ردیف پائین درهنگام که فوت کردن و تیغه های بالا هنگامی که هوا به داخل مکش می شد‍ به صدا در می آمد. 
در سال 1857 یک ساعت ساز آلمانی به نام ماتیوس هوهـنر شروع به تولید و ساخت سازدهنی به صورت حرفه ای نمود . او در آشـپزخانه منـزل خود به کمک همـسر و یک کارگـر توانست سالی 650 ساز دهنی تولید کند و در سال 1924 کارخانه هوهنر تولید سازدهنی کروماتیک را آغاز نمود. هوهنر از شهرت انواع فرمها ودسته جات موسیقی برای افزایش محبوبیت سازدهنی استفاده کرد.به عنوان مثال:مدل مرین بند (Marine Band) که معروفترین مدل ساز دهنی دیاتونیک می باشد نیز از روی نام دسته موزیک معروفی در آمریکا به سرپرستی فیلیپ سوزا گرفته شده است . سوزا خودش روی جعبه ساز دهنی هوهنر را امضا می کرد و این جملات را می نوشت " ساز دهنی پایه و اساس زندگی موسیقیایی است ." خود او نیز یک مارش هیجان انگیز به نام جادوی ساز دهنی ساخت .هوهنر در سال 1902 میلادی درگذشت . 
کوچکی و صدای دلنشین این ساز باعث شد که به سرعت بین مردم به محبوبیت خوبی دست یابد . بیـشترین توجه به سـازدهنی از طرف مهاجران اروپایی به آمریـکا صورت گرفـت. مردمـی که از کودکی با موسیقی مانوس بودند درسرزمـین جدید خود به دنبال سازهایی بودند که بتوانند با صدای آنها دوری از وطن و سختی هایی که با آنها دست به گریبان بودند را فراموش کنند .
سازدهنی به خاطرقابلیتهای منحصربه فرد خودعلاقه مندان زیادی بین آمریکاییهاخصوصأ کارگران سیاه که مردمانی با استعداد بودند، پیدا کرد .نگاه پاک و کودکانه و گرایش زیاد آنها به موسیقی باعث شدکه با استفاده ازسازهای مستعمل اربابان سفیدخود دست به ابداع شیوه جدیدی از موسیقی بزنند .در این بین نوازندگان سیاهپوست سازدهنی با تأثیر از محیط وصـداهای اطراف خود از قبیل صدای جنگل، قطار ، جانوران و ... سبک جدید ی ابداع کردند .
همانطورکه سازدهنی دراروپا جای خود را درارکستر های بزرگ کلاسیک باز می کردوآهنگسازان بیشتـربه قابلیت ها وتأثیر صدای دلنشین این سـاز، پی می بردنـد ، در آمریکا نیز سازدهنی خصوصأ در سبکهای جز ، بلوز . کانتری ، فولک و راک مورد استفاده قرار گرفت. به طوری که در سال 1930 بیش از دو هزار ارکستر سازدهنی تأسیس شده بود . در نهایت در26 دسامبر سال 1965 سازدهنی توسط شیرا ولی Schira Wally فضا نورد ، پای را از کره زمین نیز فراتر نهاد .